Yakup Kadri’nin “Yaban”ında Yalnızlık, Yabancılaşma ve Direnmeyi İstemeyen Halk

 

Yakup Kadri’nin “Yaban”ında Yalnızlık, Yabancılaşma ve Direnmeyi İstemeyen Halk

Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Yaban adlı romanı (1932), Türk edebiyatında Cumhuriyet dönemi ile birlikte birey-toplum çatışmasını, aydın-köylü yabancılaşmasını ve Milli Mücadele’nin Anadolu halkındaki karşılığını ele alan önemli eserlerden biridir. Bu romanda, bir bireyin içsel hesaplaşması, bir ulusun geçirdiği kültürel, sosyal ve ideolojik dönüşüm sorgulanır. Roman, I. Dünya Savaşı’ndan sonra kolunu cephede kaybetmiş bir İstanbul aydını olan Ahmet Celal’in, emir eri Mehmet Ali’nin köyüne yerleşmesiyle başlar. Ahmet Celal, savaşın ardından büyük şehirde tutunamayacağını düşünerek Anadolu köyüne sığınır. Burada halkla yakınlaşacağını, iç içe bir yaşam süreceğini sanır. Ancak kısa sürede aydın ile halk arasındaki uçurumu, karşılıklı anlaşmazlıkları ve görünmeyen bir yabancılaşmayı deneyimlemeye başlar.

Ahmet Celal, köye ilk geldiğinde Anadolu halkına duyduğu romantik hayranlıkla doludur. Onları yüce, saf ve kurtarıcı bir güç olarak idealize eder. Ancak zaman geçtikçe bu düşüncelerinin hayal kırıklığına dönüştüğünü görürüz: Köy halkı cahil, kendi hâlinde, dinî ve geleneksel inançlara sıkı sıkıya bağlı gibi görünse de daha çok hurafelere inanan, her şeyden şüphe eden bir topluluktur. Ahmet Celal'in konuşmalarını anlamakta güçlük çekerler; onun eleştirel bakışı, inkârcılığı ya da modern fikirleri onlara yabancı ve tehlikeli gelir. Ahmet Celal ise, İstanbul’un görmüş geçirmiş aydını olarak, onların dünyasını anlamakta başarısız olur. Bu durum onu yalnızlığa, öfkeye ve içe kapanmaya iter. Yazar romanında anlattığı bu çatışmayla, Cumhuriyet’in aydınlık ideallerinin, toplumun geniş kesimleri tarafından neden benimsenmediğini sorgular.

TARİHÎ BAĞLAM
Roman, 1918-1922 yılları arasında, yani Kurtuluş Savaşı’nın Anadolu’ya yayıldığı yıllarda geçer. Ahmet Celal köylüye, Yunan ilerleyişinin ve ulusal direnişin önemini anlatmaya çalışır. Ancak köy halkı ya olan biteni umursamaz, ya da olup biteni kaderin bir cilvesi olarak görür: Onlara göre bu bir dünya düzenidir; zaten her zaman yönetenler değişmiştir ama kendilerinin durumu hiç değişmemiştir. Ahmet Celal’in içsel isyanı buradan doğar: “Bu halk için mi savaştık?” sorusu sürekli olarak içini kemirir. Yakup Kadri bu romanda, Milli Mücadele’ye şehirli aydının bakışı ile köylünün bakışı arasındaki farkı çarpıcı biçimde ortaya koyar. Özellikle aydının beklentisi ile halkın gerçekliğe bakışı arasındaki mesafe büyüdükçe, bir hayal kırıklığı dramı ortaya çıkar.

PSİKOLOJİK DERİNLİK: Ahmet Celal’in Yalnızlığı
Ahmet Celal’in köydeki varlığı hem fiziksel hem de psikolojik bir sürgündür. Kolunu savaşta kaybetmiş bir asker olarak kendini eksik, dışlanmış ve anlaşılmamış hisseder: Köylülerle ne arkadaşlık kurabilir ne de onları sevebilir. Yalnızca başka bir köyden olan Emine ile hayalî bir yakınlık kurar. Ama bu ilişki de hiçbir yere varamaz. Toplumu değiştiremeyeceğini fark ettikçe içine kapanır, doğayla konuşur, iç monologlara yönelir. Bu yönüyle roman, varoluşsal bir yalnızlık anlatısı hâline gelir.

Yaban’ın en güçlü yanlarından biri de doğa betimlemeleridir. Ahmet Celal’in yalnızlığı, köydeki yabancılığı ve içsel boşluğu, sık sık doğa imgeleriyle desteklenir: Çorak topraklar, kurak tepeler, ıssız vadiler adeta karakterin iç dünyasını yansıtır. Doğa, romanda hem sığınak hem tehdit, hem gerçek hem metafor olarak kullanılır.

Romanın ismi olan “Yaban”, tek taraflı bir tanım değildir. Ahmet Celal köylüye yabancı olduğu kadar, köylü de ona yabancıdır. Bu çift yönlü yabancılık tanımı; bireylerin, kültürlerin, sınıfların ve dünya görüşlerinin de birbirine olan mesafesini gösterir.

Yaban, toplumsal gerçekçi edebiyatın ve Cumhuriyet dönemi eleştirel aydın literatürünün temel taşlarından biridir. Romanın sonunda Ahmet Celal köyden ayrılmak zorunda kalır. Yunan işgaline uğrayan köyde, direniş olmamıştır. Köylü herhangi bir direniş yapabilecek kadar bile milli direnişe inanmamaktadır. Yanlarından kadınların sürüklenerek götürülmelerine, evlerinin yakılmalarına seyirci kalırlar. İçlerinden sadece Zeynep kadın Yunan askerlerine karşı sesini yükseltmektedir. Ahmet Celal romanın sonunda bir kurşunla yaralanarak, adeta Anadolu’nun da ruhsal çöküşünü temsil etmektedir.

Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun Yaban romanındaki karakterler, dönemin toplumsal yapısını ve aydın-halk çatışmasını yansıtan önemli figürlerdir.

Ahmet Celal (Yaban):
Romanın başkahramanı olan Ahmet Celal, I. Dünya Savaşı'nda bir kolunu kaybetmiş bir yüzbaşıdır. İstanbul'un işgal edilmesiyle emir eri Mehmet Ali'nin köyüne yerleşir. Köylülerle iletişim kurmaya çalışsa da onların cehaleti ve ilgisizliği nedeniyle büyük bir hayal kırıklığı yaşar. Köylüler onu yaban olarak görür ve dışlar. Ahmet Celal, köydeki yaşamı gözlemleyerek Anadolu insanının içinde bulunduğu durumu sorgular.

Mehmet Ali
Ahmet Celal’in emir eridir ve ona köyde kalmasını teklif eden kişidir. Köyde yaşamak konusunda daha uyumlu bir yapıya sahiptir. Ahmet Celal’in aksine köylülerin yaşam tarzına alışkındır ve onların bakış açısını benimser.

Salih Ağa:
Köyde nüfuz sahibi, çıkarcı bir karakterdir. Köylüleri kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirir ve onların cahil kalmasını ister. Ahmet Celal’in köylülerle bağ kurmasını engelleyen en önemli figürlerden biridir.

Mehmet Ali’nin Annesi (Zeynep Kadın):
Toprakla geçinen, kaderine razı gelen bir köylü kadınıdır. Geleneksel köy yaşamına bağlıdır ve değişime kapalıdır. Ahmet Celal’in fikirlerine mesafeli yaklaşır.

Emine:
Başka bir köyden gelen ve İsmail’in eşi olan Emine, Ahmet Celal’in ilgi duyduğu kişidir. Ancak köydeki gelenekler ve kendi ön yargıları nedeniyle Ahmet Celal ile yakınlaşması mümkün olmaz. Köyün işgali sırasında Ahmet Celal ile kaçmaya çalışır ama başarılı olamaz.

İsmail:
Emine’nin eşi olan İsmail, köyün sıradan bir bireyidir. Ahmet Celal’in köydeki yabancılaşmasını daha da derinleştiren karakterlerden biridir.

Bekir Çavuş:
Askerlik yapmış, ülkenin durumunu bilen ancak konuşmaktan kaçınan biridir. Köydeki olayları gözlemlese de sessiz kalmayı tercih eder.

Yaban romanı, Ahmet Celal’in köyde yaşadığı yabancılaşma, aydın-halk çatışması ve cehalet gibi konuları derinlemesine işler. Köyün Yunan işgaline uğramasıyla Ahmet Celal’in yaşadığı trajedi daha da derinleşir. Sonunda, köyden kaçmaya çalışırken vurulur ve bilinmeyen bir yöne doğru gider.

Romanın en belirgin teması, aydın ile halk arasındaki uçurumdur. Ahmet Celal, eğitimli ve savaş görmüş bir subay olarak köye geldiğinde, köylülerin dünyasına tamamen yabancı olduğunu fark eder. Köylüler ise onu yaban olarak adlandırarak dışlar. Ahmet Celal, köylüleri bilinçlendirmeye çalışsa da onların cehaleti, kadercilik anlayışı ve ilgisizliği karşısında büyük bir hayal kırıklığı yaşar. Bu durum, Cumhuriyet’in ilk yıllarında aydınların halkı dönüştürme çabasının ne kadar zor olduğunu gösterir.

Roman, Anadolu köylüsünün bilgi eksikliğini, temizlik ve ahlak anlayışını, vatan-millet sevgisi eksikliğini, çıkarcılığı, hurafeye inanışını, eğitimden uzak oluşunu, savaşın etkilerini anlamakta zorlanmasını gözler önüne serer. Köylüler, ülkenin içinde bulunduğu durumu kavrayamaz ve Ahmet Celal’in anlattıklarına şüpheyle yaklaşır. Köydeki Salih Ağa gibi çıkarcı karakterler, köylüleri bilinçsiz bırakmaya çalışır. Ahmet Celal, köylülerin savaşın ve işgalin farkında olmamasına öfkelenir.

Aşağıdaki alıntıda Ahmet Celal'in bir iç hesaplaşma içine girdiği görülüyor.
‘‘Bunun nedeni, Türk aydını, gene sensin! Bu viran ülke ve yoksul insan kitlesi için ne yaptın? Yıllarca, yüzyıllarca onun kanını emdikten ve onu bir posa halinde katı toprak üstüne attıktan sonra, şimdi de gelip ondan tiksinmek hakkını kendinde buluyorsun. Anadolu halkının bir ruhu vardı, nüfuz edemedin. Bir kafası vardı, aydınlatamadın. Bir vücudu vardı, besleyemedin. Üstünde yaşadığı bir toprak vardı! İşletemedin. Onu, hayvani duyguların, cehaletin, yoksulluğun ve kıtlığın elinde bıraktın. O, katı toprakla kuru göğün arasında bir yabani ot gibi bitti. Şimdi, elinde orak, buraya hasada gelmişsin. Ne ektin ki, ne biçeceksin? Bu ısırganları, bu kuru dikenleri mi? Tabii ayaklarına batacak. İşte, her yanın yarılmış bir halde kanıyor ve sen, acıdan yüzünü buruşturuyorsun. Öfkeden yumruklarını sıkıyorsun. Sana ıstırap veren bu şey, senin kendi eserindir, senin kendi eserindir.’’

Ahmet Celal, köye geldiğinde kendini yalnız ve dışlanmış hisseder. Köylülerle ortak bir bağ kuramaz ve onların yaşam tarzına uyum sağlayamaz. Bu durum, bireyin toplum içinde aidiyet hissini kaybetmesini ve yalnızlaşmasını vurgular. Ahmet Celal’in kişisel dramı, aslında dönemin aydınlarının halkla kuramadığı bağın bir yansımasıdır. Roman, Kurtuluş Savaşı’nın Anadolu’daki etkilerini anlatır. Köylüler, savaşın önemini tam olarak kavrayamazken Ahmet Celal, vatanın kurtuluşu için mücadele edilmesi gerektiğini savunur. Ancak köylülerin umursamaz tavrı, onun yalnızlığını daha da artırır. Milli Mücadele’nin halk tarafından nasıl algılandığı ve savaşın köylü üzerindeki etkileri romanın önemli bir boyutunu oluşturur.

Roman, köydeki güç dengelerini de ele alır. Salih Ağa ve Şeyh Yusuf gibi karakterler, köylüleri kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirir ve onların cahil kalmasını ister. Bu durum, toplumdaki sömürü düzenini ve güç sahiplerinin etkisini gösterir.

Ahmet Celal, köyde aydın-halk çatışmasını birebir deneyimler. Köylülerle iletişim kuramaması, yalnızlaşması ve cehaletle mücadele etmesi, romanın ana temasını oluşturur. Sonunda, köy Yunan işgaline uğrar ve Ahmet Celal, kaçmaya çalışırken vurulur. Roman, aydınların toplum içinde nasıl yalnızlaştığını ve cehaletin toplumsal gelişimi nasıl engellediğini güçlü bir şekilde vurgular.

Mustafa Kutlu Beyhude Ömrüm / Toprağın Direnişi ve Ruhun Çöküşü: Beyhude Ömrüm ile Yaban Romanında Doğa ve Yalnızlık

Mustafa Kutlu Beyhude Ömrüm / Toprağın Direnişi ve Ruhun Çöküşü: Beyhude Ömrüm ile Yaban Romanında Doğa ve Yalnızlık

Mustafa Kutlu'nun Beyhude Ömrüm adlı eseri, Anadolu insanının doğayla mücadelesini ve hayallerini gerçekleştirme çabasını anlatan etkileyici bir hikâyedir. Kitabın ana karakteri, çorak bir toprağa bahçe kurma hayaliyle yola çıkan bir Anadolu köylüsüdür. Kutlu'nun anlatımı, hem doğaya duyulan tutkuyu hem de insanın içsel yolculuğunu derinlemesine işler.

Eserde, kahramanın yaşadığı köy, zorlu doğa koşullarına rağmen umut ve azimle şekillenen bir mekân olarak öne çıkar. Beyhude Ömrüm, bir bireyin mücadelesini, Anadolu'nun sosyal yapısını ve geleneklerini gözler önüne serer. Kutlu'nun sade ama güçlü anlatımı, okuyucuyu hikâyenin içine çeker ve karakterlerin iç dünyasını etkileyici bir şekilde yansıtır.

Beyhude Ömrüm'de Mustafa Kutlu, Anadolu insanının mücadelesini ve hayallerini karakterler üzerinden etkileyici bir şekilde anlatıyor. İşte bazı önemli karakterler: Gülpaşa Çavuş'un Oğlu: Hikâyenin ana karakteri. Hırslı, çalışkan ve geleneklerine bağlı bir Anadolu köylüsü. Çorak bir toprağa bahçe kurma hayaliyle büyük bir mücadeleye girişir. Deli Derviş: Köyde yaşayan, sessiz ve yardımsever bir adam. Kimileri onu deli, kimileri ise derviş olarak görür. Muhtar Halil: Zengin, inatçı ve paragöz bir muhtar. Hikâyede çıkarcı yönleriyle öne çıkar. Enis Bey: Kasabanın hâkimi. Sürekli alkol alan, otoriter bir karakter. Çerçi Cemil ve Tahsildar Atıf: Muhtarın yakın dostları. Köyde dedikodu ve çıkar ilişkileri içinde yer alırlar. Hacali: Kasabanın berberi. Köyde olup bitenleri bilen, sosyal bir karakter. Selvihan: Muhtar Halil’in karısı. Hediye: Muhtarın kızı. Rahime: Ana karakterin gelini.

Beyhude Ömrüm'ün ana karakteri Gülpaşa Çavuş'un Oğlu Yadigâr, Anadolu insanının azmini ve doğayla mücadelesini temsil eden güçlü bir figürdür. Hırslı, çalışkan ve geleneklerine bağlı bir köylü olarak, çorak bir toprak parçasına bahçe kurma hayaliyle büyük bir mücadeleye girişir. Karakterin en belirgin yönlerinden biri, doğaya karşı verdiği savaşın hem fiziksel hem de içsel bir yolculuk olmasıdır. Islak kayayı keşfetmesi ve burada bir bahçe kurma fikrine kapılması, onun hayallerini gerçekleştirme arzusunun bir sembolü hâline gelir. Kutlu’nun anlatımı, bu karakterin azmini ve karşılaştığı engelleri etkileyici bir şekilde işler.

Kutlu’nun zamanın akışını tersine çevirmesi, köyün giderek küçülmesi ve anlatıcının yalnızlaşması, hem bireysel hem de toplumsal bir dönüşümü etkileyici bir şekilde yansıtır. Özellikle Yadigar'ın hayatının ilerleyişi, köydeki değişimi gözler önüne serer: Köy başlangıçta bir nahiye iken zamanla terk edilmiş, büyükşehrin çekim gücü insanları buradan koparmıştır. İnsanların umudunu yitirerek İstanbul'a göç etmeleri, Anadolu’daki toplumsal değişimi gösteren keskin bir detaydır. Yadigar'ın çocukları bile köyü terk ederken, o eski yaşamın içinde kalmaya çabalar. Ancak en sonunda, kaçınılmaz bir şekilde yalnızlaşır ve trajik bir sonla köyünde ölür. Deli Derviş'in köydeki son kişi olması ve anlatıcının en sonunda karlı bir günde yalnız ölmesi, insanın doğaya ve zamana karşı verdiği mücadelenin çaresizliğini gözler önüne serer. Bu bölüm, Kutlu’nun gelenek ile modernleşme arasındaki çatışmayı, bireyin köklerinden kopuşunu ve zamanın ilerleyişine karşı duyulan derin hüznü vurgular.

Beyhude Ömrüm ve Yaban Romanı Arasında Tematik Bir Karşılaştırma: Doğa, Yalnızlık ve Toplumsal Uyum

Mustafa Kutlu’nun Beyhude Ömrümü ile Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Yabanı, iki farklı dönem ve yazın anlayışına ait olmalarına rağmen, bireyin çevresiyle kurduğu çatışmalı ilişkiyi merkez alan anlatılardır. Bu iki eser, Anadolu’nun fiziksel ve sosyolojik gerçekliği içerisinde şekillenen karakterlerin yalnızlıklarını, mücadelelerini ve hayal kırıklıklarını farklı açılardan işler.

Kutlu’nun anlatısında doğa, kahramanın içsel dünyasıyla bütünleşen bir direnç alanıdır. Gülpaşa Çavuş’un Oğlu, çorak bir kayayı verimli bir bahçeye dönüştürmeye çalışırken aslında kendi içindeki umudu yeşertmeye uğraşır. Bu yönüyle doğa, hem düşmanın hem de düşünen bir varlığın muhatabıdır. Doğa, karakterin inancını sınayan bir anlam arayışıdır.

Yaban’da ise doğa, daha çok savaş sonrası yıkımı ve kaosu temsil eder. Ahmet Celal için doğa, bilinmezlik ve tehdit içerir; kendisini yutmaya hazır bir boşluktur. Kutlu’da doğa umutla şekillenirken, Yakup Kadri’de doğa kaderin bir parçası olarak karanlık bir çerçevede sunulur.

Her iki eserde de karakterler toplumla uyumsuzluk yaşar. Ahmet Celal, eğitimli bir subay olarak köylülerin yaşamına anlam veremez; aralarına katılamaz. Onların millî mücadeleye ilgisizliğini küçümserken kendi yalnızlığını da derinleştirir.

Buna karşılık Gülpaşa Çavuş’un Oğlu, tam da köy kültürünün içinden gelen biridir. Ancak onun farklı düşleri -kurak bir kayalığı yeşertmek gibi- geleneksel sınırların dışına çıktığı için marjinalleştirilir. Bu durum, Anadolu’nun içinden gelen bir bireyin dahi hayal kurduğunda sistem dışına itilmesini gösterir. Dışlanma burada diğer köylülerden farklı olan bir bireyin umut etmesinden -hayallerinden- doğar.

Ahmet Celal’in çatışması zihinseldir. O, köylülerin cehaletine karşı ideolojik bir direnç geliştirir. Onların dünyasına hem sızmaya çalışır hem de içten içe onları yargılar. Bu nedenle karakterin yalnızlığı entelektüel bir kırılmaya dönüşür.

Gülpaşa Çavuş’un Oğlu ise toprakla, suyla, susuzlukla savaşır. Onun hikâyesi doğrudan fiziksel bir mücadelenin içindedir. Ancak bu mücadele ruhsal bir boyut da taşır. Çünkü bu zorlu doğa savaşında ısrar etmek, aslında insanın inatla hayal kurma hakkını savunmasıdır. Her iki karakter de kendi dünyalarını kurmak ister ama bu dünya ne toplumca paylaşılır ne de uzun ömürlü olur. Ahmet Celal, savaşın yıkıcılığı karşısında yalnızlığına gömülerek kaybolur. Gülpaşa Çavuş’un Oğlu ise hayalini gerçekleştirdikten sonra uzun yıllar yaşar ama yalnızlaşarak ölür; yalnız bahçesi varlığını sürdürür. Bu anlamda Kutlu’nun anlatısı daha umutludur: Hayal edenin kendisi ölse de hayali yaşamaya devam eder.

Yaban ile Beyhude Ömrüm, Anadolu’nun hem dışarıdan gözleyen bir aydınla hem de içinden bir hayalperestle anlatıldığı iki farklı ses gibidir. Birincisi eleştirerek yaklaşır, ikincisi dönüştürmeye çalışır. Ancak her ikisi de Anadolu insanının yalnızlığına, toplumun dirençli yapısına ve bireyin sınırlı dönüşüm gücüne işaret eder. Mustafa Kutlu, sade ama şiirsel diliyle doğayla kurulan ilişkinin içsel bir inanca dönüşebileceğini gösterirken; Yakup Kadri, köylü-aydın çatışmasının ideolojik boyutunu yansıtarak modernleşme sorununa ışık tutar. Bu iki anlatı, Cumhuriyet döneminden günümüze bireyin çevresiyle yaşadığı gerilimli diyalogları anlamak için kıymetli iki anlatıdır.