Adalet Tartışmalarında Hz. Ömer Anlatısı ve Atatürk Gerçeği

Türkiye’de adalet anlayışı tartışıldığında Hz. Ömer’in kişisel dürüstlüğü ve malî konulardaki hassasiyeti sıkça örnek verilir; bu yönüyle Ömer'in adalet anlayışı yaygın bir anlatı hâline gelmiştir. Ancak Hz. Ömer sembolü, Türkiye’nin kendi tarihinde benzer bir adalet anlayışının bulunduğu gerçeğini çoğu zaman geri planda bırakır.

Mustafa Kemal Atatürk de benzer biçimde, kamusal kaynakların kullanımında son derece titiz davranmış; harcamalarını kayda geçirtmiş, devlet imkânlarını kişisel işlerinde kullanmamış, maaşının ve mal varlığının önemli bir bölümünü toplum yararına bırakmıştır. Atatürk’ün adalet anlayışı modern devlet düzenine ait ilkeleri içerirken, aynı zamanda kişisel bir erdem olarak da kendini gösterir. Mali konulardaki dikkatinden günlük hayatındaki tercihlere kadar pek çok unsur, bu yaklaşımın sürekliliğini doğrular.

Bu nedenle adalet üzerine yapılan değerlendirmelerde Hz. Ömer’in örnekliğinin yanı sıra, Atatürk’ün sergilediği tutumun da dile getirilmesi önemlidir; Atatürk'ün yöneticilik anlayışı, adaletin yönetim sürecinde nasıl somutlaştığına dair tarihsel bir örnek sunar. 

Hermann Hesse Doğu Yolculuğu Aforizmalar

"Bana öyle geliyor ki, dünya tarihi insanların en şiddetli, en kör arzusu olan, unutma arzusunu yansıtan bir resimli kitaptan başka bir şey değil."

"Her yeni kuşak bir önceki kuşağın en önemsediği şeyleri yasaklarla, susup, geçiştirmelerle, alaylarla yok etmiyor mu?"

"Yıllarca süren büyük, dehşet verici bir savaşın bütün halklar tarafından yıllar yılı unutulduğunu, inkar edildiğini, bastırıldığını ve sanki sihirle yok edildiğini ve şimdi azıcık dinlenip kendine gelen bu halkların birkaç yıl önceki budalalıklarını ve acılarını sürükleyici savaş romanlarıyla anımsamaya çalıştıklarını görmüyor muyuz?"

"Gençliklerinde ışık onları bir kez aydınlattı, gözleri bir kez açıldı ve yıldızı izlediler. Ama sonra mantık geldi, dünyanın alaycılığı geldi, yüreksizlik geldi, sözde başarısızlıklar geldi, yorgunluk ve hayal kırıklığı geldi. Böylece kendilerini yeniden kaybettiler, yeniden kör oldular." 

"Olayların ortak noktası aralarındaki bağlantı, onları bir arada tutan şey nerededir? Bağlam gibi, nedensellik gibi, anlam gibi bir şeyin oluşabilmesi, dünyadaki herhangi bir şeyin anlatılabilir kılınabilmesi için tarih yazarının bir dramatik ilke icat etmesi gerekir, bir kahraman, bir halk, bir fikir ve gerçekte anonimlikte gerçekleşen bir şeyi bu icat edilmiş dramatik ilkeye uyarlaması gerekir."

"Senin öykün anlatılabilir mi ki? Sorusunu sormakla da kalmıyor, şu soruyu da soruyor. Yaşanılabilir miydi ki?"

"Anımsadığımız bazı örneklere göre dünya savaşında çarpışmış, başlarından gerçekten de yeterince olay geçmiş hikayeleri, başkalarınca da doğrulanmış savaşçılar da zaman zaman bu kuşkularla tanışmak zorunda kalmıştır. Belki de insanın yaşantı açlığından sonraki en büyük açlığı unutma açlığıdır."

"Hayatımı ona yeniden bir anlam katarak kurtarmak istiyorum."

"Kimi zaman insan eskiden sevdiği bir şeyden zevk almaz oluyor. Bir müzisyen kemanını satabiliyor ya da duvara fırlatabiliyor. Gün geliyor bir ressam yaptığı bütün resimleri yakabiliyor. Daha önce hiç böyle şeyler duymadınız mı?"

"Tam da öyledir yaşam, güzel ve mutlu olduğunda bir oyundur. Elbette akla gelebilecek başka her şeye dönüştürülebilir yaşam, bir görev, ya da bir savaş, ya da bir hapishane haline getirilebilir. Ama bu onu daha güzel kılmaz."

"Yapacak bir şey yoktu. Yapılacak tek şey son özlemin peşinden gitmekti. Kendini dünyanın kenarından boşluğa, ölüme bırakmak. Çaresizlik nöbetleri sık sık tekrarlansa da, içimdeki güçlü intihar dürtüsü zamanla değişim geçirmiş, neredeyse yok olmuştu."

"Her şeyi bilen bir mahkemenin kendisi hakkındaki hükmünü öğrenmeye kim katlanabilir ki?"

"İnsan yaşamını kavramaya ve haklı çıkarmaya yönelik her ciddi denemenin sonucu umutsuzluktur. Yaşamın üstesinden erdemle, adaletle, sağ duyuyla gelmeye yönelik her ciddi denemenin sonucu umutsuzluktur."

"O anda kim bilir daha neler öğreneceğimi düşününce içimi bir dehşet kapladı. Bu aynalarda her şey ama her şey nasıl da kayıyor, değişiyor, çarpıklaşıyordu. Bütün bu raporların, karşı raporların, efsanelerin ardında gizlenen gerçekliğin yüzü nasıl da alaycı ve ulaşılmazdı. Hâlâ gerçek olan neydi? Hâlâ inanılır olan ne? Ve bu arşivden kendim, kişiliğim ve tarihim hakkındaki bilgileri de öğrendikten sonra geriye ne kalacaktı?"

Herwıg Wolfram Germenler: Kökenleri ve Roma Dünyasıyla İlişkileri 

Herwıg Wolfram Germenler: Kökenleri ve Roma Dünyasıyla İlişkileri adlı kitabında Avrupa tarihinin erken döneminde önemli bir rol oynamış Germen halklarını tarihsel, kültürel ve siyasal yönleriyle ele alır. Wolfram, MÖ 2. yüzyıldan MS 6. yüzyıla kadar uzanan dönemde Germenleri kendi içinde farklı, dinamik ve Roma ile sürekli etkileşim hâlinde olan toplumlar olarak tasvir eder. “Germen” adının ve kimliğinin nasıl oluştuğunu incelerken, Antik Çağ yazarlarının önyargılı tanımlarının modern imgeye yansımalarını tartışır. Germenlerin kökenini arkeolojik bulgular (özellikle Jastorf kültürü) ve mitolojik soy anlatıları (Tuisto, Mannus) üzerinden analiz eder; toplumsal yapılarını (klan, şef, savaşçı aristokrasi), dinî inançlarını ve tarıma dayalı ekonomilerini vurgulayarak, yalnızca savaşçı göçebe klişesine karşı çıkar.

Kitapta Roma-Germen ilişkileri hem çatışma hem iş birliği ekseninde ele alınır. Marcomann Savaşları gibi olaylar, Germenlerin Roma’ya karşı direnişinin ve askeri gücünün simgeleri olarak yer alır. Teutoburg Ormanı Savaşı, Roma’nın Germen topraklarına ilerleyişini durduran olaylar olarak öne çıkar. Wolfram, Kavimler Göçünü Roma ile Germenler arasında iki yönlü kültürel ve siyasal bir dönüşüm dönemi olarak yorumlar. Bu süreçte Gotlar, Vandallar, Burgonlar, Lombardlar, Franklar ve Anglosaksonlar vb. kavimlerin yükselişi hem Roma düzeninin çözülüşünü hem de yeni Avrupa’nın temellerini atan gelişmeler olarak anlatılır.

Eser, Anglo-Saksonların Hristiyanlaşmasını ise İrlanda manastır geleneği ve Frank krallığı üzerinden gelen Roma yanlısı misyon arasındaki etkileşim bağlamında ele alır; Whitby Sinodu’nda Roma hattının üstün gelmesiyle bu sürecin Roma merkezli bir çizgiye oturduğunu vurgular. Wolfram, Germen mitolojisinin, soy hikâyelerinin ve kahramanlık destanlarının kimlik oluşumundaki rolünü aktarırken, bu mirasın Orta Çağ’dan 20. yüzyıla kadar nasıl milliyetçi ideolojiler tarafından yeniden yorumlandığını da eleştirel bir gözle inceler.

Ariovistus: Ariovistus, Suebi konfederasyonunun önderi olarak Ren’in doğusundan Galya’ya yönelen ilk büyük Germen göç dalgasının lideridir. MÖ 60’ların başında Galya’daki Aedui-Arverni rekabetinden faydalanarak bölgedeki güç dengesini kendi lehine çevirmiş, Aedui’yi Magetobriga civarında mağlup ettikten sonra çevre kabilelere haraç ve rehine şartı dayatmıştır. Roma Senatosu’nun ona “Roma halkının dostu” unvanı vermesi (MÖ 59), o dönemdeki nüfuzunun göstergesidir. Ardında sürekli yeni göçmen kitleleri bulunan Ariovistus, Galya’da konumunu güçlendirmek için daha fazla Germen savaşçı çekmiştir. MÖ 58’de Aedui, Roma’dan yardım isteyince Julius Caesar devreye girmiştir. Ariovistus’un tarafsız görüşmeyi reddetmesiyle diplomasi sonuçsuz kalmış, Caesar lojistik üstünlük sağlayarak Vosges-Sequani yöresinde onu mağlup etmiştir. Ariovistus Ren’in ötesine kaçmış, Galya’daki siyasi ağı çökmüştür. Kaynaklarda daha çok Caesar’ın propagandasıyla tanınan Ariovistus, modern değerlendirmelerde kabile siyasetini ustaca kullanan ve demografik-ikmal baskısıyla hareket eden güçlü bir lider olarak görülür.

Arminius: Arminius Cherusci aristokrasisinden olup Roma’da rehine olarak yetişmiş, vatandaşlık ve eques statüsü alarak auxilia komutanı olarak hizmet etmiştir. Roma’da Latince, lejyon disiplini, istihkâm ve lojistik bilgileri edinmiştir. MS 7-8 yıllarında Germanya’ya dönerek, Valisi Varus’un eyaletleştirme politikalarıyla gerilen kabileleri kendi liderliğinde birleştirmiştir. MS 9’da Teutoburg Ormanı’nda, sahte isyan haberleriyle Varus’u dar ve bataklık araziden geçmeye ikna etmiş, lejyon düzeni kuramayan Roma ordusunu pusu ve çok noktalı saldırılarla imha etmiştir. XVII, XVIII ve XIX. lejyonlar yok olmuş, Varus intihar etmiş, Roma’da büyük şok yaşanmış ve Germanya’yı eyalet yapma fikri rafa kalkmıştır. MS 14-16’da Germanicus’un seferlerine karşı direnmiş, Idistaviso gibi muharebelerden sağ çıkmış ancak kesin bir siyasi zafer elde edememiştir. Maroboduus gibi rakiplerle çatışmış, “kral” olmaya yöneldiği algısı kabile eşrafının tepkisini çekmiş ve MS 21’de kendi halkı tarafından öldürülmüştür. Roma kaynaklarında hem “hain” hem “kahraman” olarak anılan Arminius, modern yorumlarda taktik ustalığıyla bir konfederasyon kurabilmiş fakat kalıcı devlet inşa edememiş karizmatik bir önder olarak değerlendirilir. Orta Çağ’da unutulan Arminius, 16. yüzyılda “Hermann” adıyla yeniden keşfedildi. 19. yüzyılda Alman milliyetçiliğinin yükselişiyle birlikte, “Alman ulusunun ilk kahramanı” ve “özgürlük savaşçısı” olarak simgeleştirildi. 1875’te Almanya’da dikilen Hermannsdenkmal (Hermann Anıtı) bu algının bir ürünüdür.

Wolfram, MS 325’te İmparator Büyük Konstantin’in çağrısıyla toplanan Birinci İznik Konsilinin, Hristiyan dünyasının iç teolojik tartışmalarını, ilerleyen yüzyıllarda Germen halklarının dini tercihlerini doğrudan etkilediğini vurgular. Konsilde, İskenderiyeli din adamı Arius’un “İsa Tanrı ile aynı özden değildir, Baba tarafından yaratılmıştır” şeklindeki görüşü sapkın ilan edilmiş; İznik İnanç Bildirgesi ile İsa’nın Baba Tanrı ile “aynı özden” olduğu resmî doktrin hâline getirilmiştir.

Kitapta bu kararın önemi, Germen kavimleriyle ilişkilendirilerek açıklanır: Konsilde Ariusçuluk reddedilmiş olsa da, bu öğreti sonraki yüzyıllarda Roma İmparatorluğu içindeki bazı çevrelerde yaşamaya devam etmiş, 4. ve 5. yüzyılda Gotlar, Vandallar, Burgonlar ve Lombardlar gibi birçok Germen halkı arasında yaygın biçimde benimsenmiştir. Böylece Germen krallıkları, çoğu zaman Katolik Roma Kilisesi’yle dini açıdan karşı karşıya gelmiştir. Wolfram’a göre bu durum, Germen-Roma ilişkilerinde askerî, siyasi ve mezhepsel bir gerilim yaratmıştır.

Wolfram’ın kitabına göre Germenler arasında Ariusçuluğun benimsenmesinin temel nedeni, bu inancın onlara Roma’nın merkezî Katolik doktrininden bağımsız bir Hristiyanlık biçimi sunmasıydı. Gotlar gibi ilk Hristiyanlaşan Germen toplulukları, MS 4. yüzyılda Roma sınırlarının hemen ötesinde yaşayan federatus (müttefik) halklardı. Onlara Hristiyanlığı ulaştıran misyonerlerden en önemlisi Wulfila (Ulfilas) idi. Ulfilas, kendisi de Got kökenliydi ve İncil’i Gotçaya çevirirken Ariusçu teolojiyi benimsedi. Bu teoloji, İsa’yı Tanrı’nın yarattığı yüce bir varlık olarak görüyordu; böylece Tanrı’nın tekliğini vurguluyor ama İznik’te kabul edilen “aynı özden” anlayışını reddediyordu.

Germen krallıkları açısından Ariusçuluk, hem yeni Hristiyan kimliklerini Roma’dan farklı tutuyor hem de Katolik nüfusa karşı siyasi üstünlük ve kimlik sınırı oluşturuyordu. Örneğin; Vizigotlar ve Ostrogotlar İtalya ve İspanya’da uzun süre Ariusçu kaldılar. Vandallar Kuzey Afrika’da Katolik çoğunluğa karşı Ariusçu azınlık yönetimi sürdürdü. Burgonlar ve Lombardlar da ilk dönemlerinde Ariusçuydu. Ancak zamanla, özellikle Katolik halkla uyum sağlama zorunluluğu ve Roma Kilisesi’yle ittifak ihtiyacı yüzünden Ariusçuluk terk edildi. Bu geçiş, Batı Avrupa’da Katolikliğin Germen halklar üzerinde kalıcı hâkimiyet kurmasının yolunu açtı.

Herwig Wolfram’ın kitabı, Germen halklarını klişeleşmiş “vahşi barbar” imgesinden çıkararak, onları kendi iç çeşitliliği, toplumsal yapısı, inanç sistemi ve Roma ile karşılıklı etkileşimleri içinde ele alan kapsamlı bir çalışmadır. Yazar, MÖ 2. yüzyıldan MS 6. yüzyıla uzanan süreçte Germen kimliğinin nasıl oluştuğunu, bunun hem mitolojik anlatılar hem de tarihsel-politik gelişmelerle nasıl şekillendiğini gösterir. Arkeolojik veriler, antik yazarlar ve dilsel izler üzerinden hem toplumsal düzen hem de dinî yapı incelenir; tanrı adlarının haftanın günlerine yansıması gibi kültürel aktarım örnekleriyle Roma-Germen etkileşiminin günlük hayata nasıl sızdığı ortaya konur.

Wolfram, Roma ile Germenler arasındaki ilişkinin yalnızca savaş ve istilalardan ibaret olmadığını; ittifaklar, kültürel uyarlamalar ve dinî etkileşimlerle örülü uzun vadeli bir karşılıklı dönüşüm süreci olduğunu vurgular. Ariovistus ve Arminius gibi liderler üzerinden Roma’ya karşı verilen mücadeleler aktarılırken, Kavimler Göçü’nün Batı Roma’yı yıkmaktan çok Avrupa’nın yeni siyasi haritasını çizen bir yeniden yapılanma olduğu tezi öne çıkar.

HAMİDİYE TARIM LİSESİ BURSA: BİR ZİRAAT İDEALİNİN ZAMANLAR ÜSTÜ HAFIZASI

 

HAMİDİYE TARIM LİSESİ BURSA: BİR ZİRAAT İDEALİNİN ZAMANLAR ÜSTÜ HAFIZASI

Hamidiye Ziraat Mektebi, 1891 yılında Sultan II. Abdülhamid’in doğrudan himayesinde kurulduğunda bir teknik okul olarak toprağın devlet zihninde yeniden anlam kazandığı bir kalkınma projesinin parçasıydı. Tanzimat’tan sonra giderek ivme kazanan modernleşme çabaları içinde, tarımın ekonomik bir faaliyet alanı olarak sosyal düzenin temel taşı olduğu fikri güçlenmiştir. Sanayileşmenin geciktiği ve kırsal yapının egemenliğini koruduğu Osmanlı coğrafyasında, II. Abdülhamid, köylüyü modern bilgiyle buluşturarak hem üretkenliği artırmak hem de merkezi idareyi güçlendirmek istemiştir. Bu amaçla kurulan ziraat mektepleri içinde Bursa’daki Hamidiye, hem sembolik hem de işlevsel anlamda merkezî bir yere sahiptir.

Bursa, payitaht ya da tarihsel katmanların birikimiyle öne çıkan bir şehir olarak, Osmanlı tarım kültürünün ve bağ-bahçe medeniyetinin kodlarını taşıyan bir coğrafyadır. Hamidiye Ziraat Mektebi'nin bu topraklarda inşa edilmesi, Yeşil Bursa'nın verimli toprakları, Uludağ’dan süzülen kaynak suları ve kadim bağcılık geleneği; bu okulun bir eğitim kurumu, tarım laboratuvarı, bir medeniyet okuluna dönüşmesini sağlamıştır. Mektebin geniş arazisi, uygulama bahçeleri, seraları ve hayvancılık alanları, bilgiyi toprağa temas ettiren bir eğitimin taşıyıcısı olmuştur.

Hamidiye Ziraat Mektebi’nin eğitim modeli, dönemin klasik medrese anlayışından oldukça farklıdır. Mektep; uygulamalı dersleri, gözleme dayalı öğrenme biçimi, arazi üstünde doğrudan yapılan tarımsal çalışmalarla pedagojik açıdan yenilikçi bir çizgi benimsemiştir. Öğrencilere tarım teknikleri, iklim, toprak analizi, bitki hastalıkları, hayvan bakımı gibi alanlarda temel bilimsel bilgiler de verilmiştir. Böylece ziraat, geleneksel köylü bilgisi olmaktan çıkıp sistematik, kayıt altına alınan ve analiz edilebilir bir bilgi alanına dönüşmüştür. Bu anlayış, Cumhuriyet döneminde kurulan Ziraat Fakültelerinin temelini oluşturacak düşünsel birikimin habercisidir.

Hamidiye Tarım Lisesi, Batı’dan aktarılan bilimsel yöntemleri, yerli tarım bilgisiyle harmanlamaya çalışan bir sentez kurumudur. Osmanlı coğrafyasına özgü üretim biçimleri ve mevsim döngüleri gözetilmiştir. Bu durum, Hamidiye’yi; Osmanlı coğrafyasına uyarlanmış özgün bir eğitim laboratuvarına dönüştürmüştür. Böylece modernlik ve yerellik arasında örnek teşkil eden bir denge kurulmuştur.

Cumhuriyet’in kurulmasından sonra, Hamidiye Ziraat Mektebi yeni rejimin kalkınma hamlelerine entegre edilmiştir. Adı zamanla değişmiş; ''Tarım Lisesi'', ''Ziraat Meslek Lisesi'' ve son olarak ''Hamidiye Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi''ne dönüşmüştür. Ancak eğitim anlayışı köklü bir dönüşüm yaşamamıştır. Cumhuriyet döneminde ''Köy Enstitüsü’'' ruhuyla benzeşen bu okul, kırsal kalkınmanın taşıyıcısı olan öğretmen, teknisyen ve ziraatçılar yetiştirmeye devam etmiştir. Tarımı bir hayat biçimi olarak benimseyen kuşaklar, bu okulun bahçesinde yetişmiş, toprağın insanla kurduğu bağın ne kadar derin ve dönüştürücü olduğunu orada öğrenmiştir.

Bugün Hamidiye Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, Osmanlı’dan günümüze taşınan bir tarım hafızasının canlı taşıyıcısıdır. Bursa’nın kalbinde yer alan bu yapı, geçmişle geleceği birbirine bağlayan bir köprü gibi varlığını sürdürmektedir. Mezunları toprağın hikâyesini bilen, yaşadığı çevrenin doğal dengesine saygı duyan birer hafıza taşıyıcısıdır. Eğitim bahçeleri, arşivleri ve uygulama alanlarıyla bu okul, geçmişin ve geleceğin de tarımsal vizyonuna yön verecek potansiyele sahiptir.

Hamidiye Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi’nin kampüsü, bir eğitim alanı ve aynı zamanda şehirle kurduğu açık diyaloğun bir uzantısı olarak yaşamaya devam eden bir kamusal mekândır. Okulun geniş bahçeleri, seraları ve gölgelikli ağaçlarının altı, öğrencilerin, ziyaretçilerin huzurla soluk alabileceği alanlara dönüşmüştür. Bu yönüyle Hamidiye, eğitim mekânlarının bilgi aktarılan noktalar olduğu gibi, yaşama alanları olarak da kurgulanabileceğini gösteren nadir örneklerden biridir.

Bahçeye yayılan oturma alanlarında insanlar dilediklerinde dinlenebilir, yanlarında getirdikleri bir kitabı okuyabilir, arkadaşlarıyla kahve içerek uzun uzun sohbet edebilirler. Bu alanlar, doğayla temasın unutulmaya yüz tuttuğu modern kent yaşamı içinde, toprağa yakın bir teneffüs imkânı sunar.

Daha da önemlisi, okulun kendi seralarında öğrenciler tarafından yetiştirilen sebzeler, meyveler ve aromatik bitkiler, okul bahçesinde bulunan işletmenin mutfağında değerlendirilerek menülere dâhil edilir. Böylece orada yenilen öğün, emeğin, bilgeliğin ve toprağın birleşiminden doğan yaşayan bir tarım pratiğinin somut sonucu hâline gelir. Ziyaretçiler, okulun kendi üretimi olan ürünlerle hazırlanmış yemeklerin tadına bakarak hem öğrencilerin emeğine ortak olur hem de geleneksel lezzetlerin modern yorumlarını deneyimler.

Bu bütünsel yapı, Hamidiye’nin yalnızca bir eğitim kurumu olmadığını; yaşamla, üretimle, doğayla ve misafirlikle bütünleşen bir kültürel alanı olduğunu gösterir. Bu yönüyle Hamidiye, tarımı kitap sayfalarından çıkarıp gündelik hayatın içine yerleştiren; bilgiyi, toprakla kurulan dostluğun içine işleyen bir örnektir.