Modern Amerika’nın Karanlık Hikâyesi: 1883 Dizisinde İnsan Olmak
1883 dizisinin anlattığı dönem gerçekten hem tarihsel hem de insani açıdan çok çarpıcı bir geçiş sürecidir. O dönemde Amerika’nın batısına doğru göç eden insanlar arasında adalet, hukuk ve insan hakları gibi kavramlar henüz sistematikleşmemiştir. Bu da insan ilişkilerinin oldukça ilkel, hatta vahşi biçimlerde seyretmesine neden olur. Topluluklar kendi adaletlerini kendileri sağlamaya çalışır; bu durum sıklıkla şiddeti, linç kültürünü, kadınların korunmasızlığını ve yerli halkların maruz kaldığı büyük trajedileri doğurur.
Bugünden bakıldığında elbette ''ne kadar ilkelmişler'' diyebiliriz ama 1883’teki göç hikâyesi, modern Amerikan kimliğinin temellerini atan bir dönemi anlatır. Toprağın zorla alındığı, beyaz adamın kendisini medeniyetin tek taşıyıcısı saydığı bir dönemdeyiz. Bugünün Amerika’sı, üstü örtülmüş ama derinlerde hâlâ sızlayan bu travmalarla var olmuştur.
Aradan sadece 150 yıl geçti. Tarihsel açıdan göz açıp kapayıncaya kadar geçen bir süre. İnsan ömrüne vurduğumuzda yalnızca üç kuşak. Bugün işlemesini olağan saydığımız adalet sistemi, aslında geçmişin düzensizliğine karşı geliştirilen geç bir refleksin ürünüdür; kurumsallaşmıştır ama izlerinden tamamen arınmış değildir.
Dutton Ailesi Neden Göç Ediyor?
James Dutton ve ailesinin Teksas’tan kuzeybatıya, yani Montana’ya doğru göç etmesinin birkaç önemli sebebi var: Toprak açısından bakıldığında Teksas’ın güney bölgeleri çok daha sıcak, kurak ve hastalıkların (özellikle sıtma gibi) yoğun olduğu alanlardı. Aynı zamanda Meksika sınırına yakınlık nedeniyle politik ve askeri anlamda da tehlikeliydi. Bu nedenle 1800'lerin sonlarına doğru birçok aile, ''yeni ve el değmemiş'' topraklar arayışıyla kuzeye doğru yöneldi. Montana gibi bölgeler hem iklim olarak daha yumuşaktı (özellikle yaz aylarında), hem de Amerikan hükümeti tarafından ''yerleşime açılmış'' topraklar olarak görülüyordu.
Teksas o dönemde haydutlar, kabile savaşları, toprak anlaşmazlıkları ve kontrolsüzlükle doluydu. Dutton ailesi gibi insanlar, çocuklarına daha güvenli ve umut dolu bir gelecek sağlamak istiyordu. Montana, insanlara yeniden başlama ihtimali sunuyordu. Özellikle Yellowstone dizisiyle birleşen anlatıda, bu göç aynı zamanda Dutton ailesinin kendi soylarını kurma, bir miras bırakma arzusunu da taşır.
Medeniyetin kıyısındaki çürümüş düzenden, yeni bir düzen kurma arzusuna doğru yola çıkarlar. Bu yolculuk, çok büyük bedellerle yapılır. Elsa’nın anlatımıyla da bu bedel, hem fiziki hem ruhsal bir yıkımı simgeler. Adaletin, hukukun ve temel insan haklarının olmadığı bir ortamda insanlar yalnızca hayatta kalmaya çalışırlar. 1883 dizisi, bu çırpınışı şiirsel ama çarpıcı şekilde anlatır. Bugünkü Amerika’nın kurumsallığı ile o dönemin ilkelciliği arasındaki fark ise sadece bir görünüm meselesi olabilir. Çünkü her medeniyetin temeli, bir başka medeniyetin yıkıntısıdır. Adalet dediğimiz şey de, çoğu zaman kazananın yazdığı düzendir.
Yedi Nesil Sonra Geri Alacağız Sözü
1883 dizisinin o unutulmaz sahnesinde James Dutton, ağır yaralanmış kızı Elsa’yı kurtarabilmek için Kızılderili bir kabileye sığınır. Kabile şefi onlara hem merhamet eder -James'in kızını mümkün olduğunca tedavi eder- ve hem de uyarır.
''Şimdilik bu toprakları alabilirsiniz. Ama yedi nesil sonra biz onları sizden geri alacağız.''
Bu söz, tehditvari bir ifade değildir aslında; Kızılderili dünya görüşünün zaman, mülkiyet ve adalet anlayışını içeren bir tarihsel göndermedir.
Yedi Nesil Öğretisi
Bu sözün kökeni, özellikle Kuzey Amerika yerli halklarından Irokualar Konfederasyonu’na ait bir öğretiye dayanır. Bu öğretiye göre, bir lider ya da toplum herhangi bir karar alırken yalnızca bugünü değil, gelecek yedi kuşağı da düşünerek hareket etmelidir.
Bu, modern anlamda bir sürdürülebilirlik anlayışıdır. Doğayla, toprakla ve diğer halklarla ilişkilerde kısa vadeli kâr veya kazanç değil, uzun vadeli denge esas alınmalıdır. Dizideki söz ise bu öğretinin başka bir yansımasıdır: Bugün siz alın, ama biz unutmayız. Zaman bizim tarafımızda.
Amerika Birleşik Devletleri’nin kuruluş sürecinde, Kızılderili toprakları çeşitli antlaşmalar, zorla göç ettirme politikaları ve fiziksel şiddetle el değiştirmiştir. Ancak birçok yerli topluluk bu toprakları hiçbir zaman gerçek anlamda terk ettiklerini kabul etmemiştir. Onlar için toprak kutsal bir varlıktır; ataların ruhlarının yaşadığı doğayla uyumun merkezidir. Bu bağlamda, geri alacağız sözü bir savaş çağrısından çok, kültürel ve tarihsel bir hak iddiasıdır.
James Dutton, bu söze karşı çıkmaz. Çünkü o anda derdi yalnızca kızının hayatını kurtarmaktır. Yedi nesil sonra ifadesi onun zihninde çok uzak, belki de soyut bir gelecek anlamına gelir. Bu nedenle ''Yedi nesil sonra alırsınız'' diye karşılık verir. Ama bu, aynı zamanda batılı göçmen zihniyetinin bir göstergesidir: Bugün kazanayım, gelecek zaten Tanrı'nın bileceği bir şeydir.
Oysa yerli şef için zaman da toprak kadar kutsaldır. O, toprak ömrünü temel alan bir adalet duygusuyla konuşur.
1883 dizisindeki bu sahne, iki uygarlık anlayışının çarpıştığı bir andır. James Dutton’un zihni, göç ve kurtuluş odaklıdır. Kızılderili şefin bakışı ise zamanın ötesinde, kuşaklar arası bir adalet duygusuna yaslanır.
Şimdilik topraklarımızı alabilirsiniz, ama yedi nesil sonra geri alacağız, demek, unutulmayacak bir hafızayı, iyileşmeye açık bir geleceği ve toprağın asla tamamen sahiplenilemeyeceği bir hakikati dile getirir.
